Reklam
Reklam
Ahmet İNCE

Ahmet İNCE

gordesgazetesi@gmail.com

Türk Mektupları!

25 Aralık 2020 - 12:02

Seyyahlar tarihe tanıklık eden sıra dışı insanlardır. Seyahatnameler ise birer tarihi belgedir. Milattan önce Bodrumda doğan ünlü seyyah Herodotus'tan Evliya Çelebiye kadar birçok seyyah ülkeleri dolaşmış, devrin önemli bilgi ve belgelerini kaleme almıştır. Şüphesiz bu yüzden tarihin sayfaları kapanmamış, karanlıkta nokta bırakılmamıştır.
            Tarihimize ışık tutan önemli eserler var. Bizim dışımızda bizi anlatan bu eserlerin, önemini anlatmaya gerek olmadığını düşünüyorum. O eserlerin en önemlilerinden birisi de 'TÜRK MEKTUPLARI' isimli seyahatnamedir.
            16yy Osmanlı coğrafyasını ve imparatorluğunu bir yabancının gözünden öğrenmek, farklı bir bakış açısı kazandırıyor insana. Uzun süreli cihan imparatorluğu kurmuş bir milletin meziyetleri ve zafiyetleri nelerdir? İçeriden bakışlar elbette bir övünme ya da reddetme mekanizmasıyla şekillenmektedir.
            Tarihe mal olmuş bir yabancı nazar, olabildiğince pozitif davranmışsa Osmanlıya, derim ki buna paha biçilmez.
            Türk Mektupları isimli eserin sahibi Busbecq'tir. Peki, kimdir Busbecq?
            Kanuni dönemi, Osmanlının cihan devleti olduğu 16yy'a tesadüf eder. Güç ve kudret kadar, ihtişamın da zirve yaptığı yıllardır. Devletin rakibi, devrin diğer büyüğü Avusturya-Macaristan İmparatorluğudur.
            Avusturya İstanbul'a elçi gönderecektir. Ama kimi? Bu öyle kolay karar verilecek bir iş değildir. Geniş bir araştırmadan sonra, bir isim üzerinde karar kılınır: Busbecq
            İstanbul'a elçi gönderilecek bir ismin, elbette önemli özellikleri olması lazımdır.
            Öncelikle donanımlı bir yazar. Birçok Batı dilini mükemmele yakın biliyor. Latinceye hâkimiyeti göz kamaştırıcı, kalemi oldukça kuvvetli. Aynı zamanda bir Botanik uzmanı. Hayvanlar üzerinde müthiş bilgisi var ve Zooloji üzerine otorite. Başka, aynı zamanda Tıp adamı ve Farmakoloji uzmanı.
            Farmakoloji deyince, tarihi bir notu unutmadan geçmemek lazım.
            Roma imparatoru Neron'un yanından ayırmadığı bir hekim var. İsmi Dioscoride. Onun yazdığı 5 ciltlik eserin adı 'İlaç Bilgisi'. Dioscorides tıp dünyasında Farmakolojinin babası olarak biliniyor.
            Bu eserin ilk bilinen kopyası kimin elinde dersiniz? 16yy'de Osmanlının elinde. Kanuni'nin hekimlerinden Yahudi Musa bin Hamon bu eseri elinde bulunduruyor. Ne yazık ki 5 ciltlik bu orijinal eser, Kanuni'nin hekimi Musa bin Hamon tarafından elçi Busbecq'e 100 duka altın karşılığında satılıyor. Eser şu anda, Avusturya Milli Kütüphanesinde bulunuyor.
            Buspecq 1554–1562 yılları arasında, İstanbul'da Avusturya sefiri olarak görev yapmış. İmparatorluk coğrafyasının önemli yerlerini gezmiş. Devlet hayatının işleyişinden, askeri düzene ve toplumsal geleneklere kadar pek çok konuda gözlemlerini kaleme almış.
            Bu yazılar toplam 4 mektuptan oluşuyor. Bu mektuplar bir seyahatname hüviyetinde daha sonraları kitap haline getirilmiş.
            Bir milletin dünü ve bugünü arasında ne gibi değişimler vardır. Zaman ve şartlar değişse bile, bugün değişmeyen özelliklerimiz mevcut mudur? Bir imparatorluk bakiyesinin çocukları olarak, bugün yitirdiğimiz değerlerimiz söz konusu mudur? Bu ve benzeri soruları, tarihin aynasında özü itibarıyla değerlendirmek mümkündür diye düşünüyorum
            Busbecq yazdıklarıyla tarihe ışık tutuyor. Bizim için önemli olan ne gördüğümüzdür.
            Yeniçeriler için yaptığı şu gözlem ne kadar önemlidir:
            'Sultanın İmparatorluğa dağılmış 12000 yeniçeri gücü var. Bunlar düşmana karşı kaleleri, halkın tecavüzüne karşı da Hıristiyan ve Yahudileri korurlar. Büyük küçük hiçbir kasaba köy yoktur ki; Hıristiyanları, Yahudileri ve diğer acizleri kötülere karşı korumakla vazifeli Yeniçeri muhafızları bulunmasın.
            Yeniçeriler ziyaretime genellikle ikişer ikişer gelirlerdi. Yemek odama alındıkları zaman beni saygıyla selamlıyor, adeta koşar adımlarla yaklaşıp elbisemin eteğini veya elimi öper gibi tutarak, bir demet sümbül veya nergiz takdim ettikten sonra, bana sırtlarını dönmemeye özen göstererek aynı hızla kapıya doğru gidiyorlardı.
            Sırtlarını dönmek onlara göre saygısızlık addolunuyor. Kapıda ellerini göğüslerinin üzerinde kavuşturarak, gözleri yerde, sessiz ve hürmetkâr dururlardı. Onları askerden çok keşiş zannedebilirdiniz..'
            Toplumsal gerçeklerimiz için, Busbecq şu gözlemleri de yapmıştır:
            'Aslında Türklerin arasında yaşamak isteyen birisi, hududu geçer geçmez para kesesini açmalı ve ülkeyi terk edene kadar hiç kapatmamalı. Orada bulunduğum sürece etrafa para saçmalı ve bunun boşa gitmemesi için Tanrıya dua etmeli.
            Bir sonuç alınmasa da bütün diğer milletlerden nefret eden Türklerin, katı yüreklerini yumuşatmanın tek yolu budur. Para onların dik başlı kafalarını yumuşatmak için, tılsım gibi tesir eder..'
            Devletin işleyişi ve düzeni ile ilgili şu tespitleri dikkat çekicidir:
            'Bugüne kadar böyle güzel bir manzara görmediğimi itiraf etmek isterim. Bu kadar zengin ve göz alıcı görünüş içinde dahi, bir sadelik ve tutumluluk dikkat çekiyordu. En yüksek mevkileri işgal edenlerle, derece derece alt kademelerdeki memuriyetlerin sahipleri, hemen aynı biçimde elbiseler giymekteydi. Oysa bizde böyle midir?'
            Onun bu tespitini doğrulayan, Kanuni için söyledikleridir. Bir zafer sonrası, Donanma İstanbul'a dönmüştür. Müthiş bir karşılama merasimi yapılır. Busbecq böyle bir ortamda Kanuni'yi gözlemler ve şunları yazar:
            'Yüzünün ifadesi hiç değişmemişti. Halinde aynı huşumet ve hüzün eseri vardı. O kadar ki kazanılan zaferin kendisiyle hiç alakası yokmuş, beklenmedik bir hadise olmamış zannederdiniz.
            Tarihin mukadderatını kabule, bu ihtiyar hükümdarın kalbi öyle alışmış ve hazırlanmış ki alkışlara kulağını tıkıyor da, nazarında büyük zaferler adeta hiçti..'
            Busbecq tarihte ilk defa Avrupa'yı lale ile tanıştıran adamdır. İstanbul'dan götürdüğü laleler, 40 yıl içerisinde Avrupa'nın en tanıdığı bir bitki olmuştur.

Bu yazı 1884 defa okunmuştur.

YORUMLAR

  • 0 Yorum