Röportaj Serisi-9: Konuk = Prof.Dr.Betül Tanbay (Matematik)

  “11 Soru 11 Cevap” röportaj serimin dokuzuncu konuğu, Boğaziçi Üniversitesi Fen Fakültesi, Matematik Bölümü, Fonksiyonlar Teorisi ve Fonksiyonel Analiz Anabilim Dalı Öğretim Üyesi, Türk Matematik Derneği’nin ilk kadın başkanı ve Avrupa Matematik Topluluğu’nun başkan yardımcısı Sayın Prof. Dr. Betül Tanbay olacak. Beni kırmayıp röportaj teklifimi kabul ettiği için kendisine çokça teşekkür ediyorum. Hocam, izninizle sorularıma başlıyorum.  
Soru 1: Öncelikle nasılsınız? Matematikle tanışmanız nasıl oldu ve sizi özellikle analiz ve kümeler teorisine yönlendiren motivasyon neydi?
Cevap 1: Matematikle her çocuk gibi neredeyse doğuştan tanıştım. Ortaokula Ankara’da Fransız sisteminde çalışan bir okulda gittim, yetmişlerin başıydı ve “modern matematik” modası hakimdi. Hiç klasik geometri okumadan her şeye kümelerle başlayan bir sistem vardı. Üçgen yok, vektör uzayları var! Arada zararları görüldü ve kaldırıldı. Belki bir faydası soyuttan korkmamayı öğrenmek oldu.
Soru 2: Ülkemiz ve Gördesli öğrencilere önermek istediğiniz, ortaokul, lise ve üniversite çağındaki öğrencilerin günü gününe çalışması gereken en önemli ders nedir? Matematik bir yetenek işi mi, yoksa çok çalışarak öğrenilebilir mi? Çalışma rutininiz nasıldı ve okurlara nasıl önerilerde bulunabilirsiniz?
Cevap 2: En önemli ders matematik. Bir dersi kaçırmak, haftalar süren emekleri boşa çıkarabilir. Çoğumuz dersleri geçmeye çalışıyoruz; akademik alana devam etmek istemeyenler veya ilgisi olmayanlar dersleri sadece geçmek için öğreniyor. Matematik azimle öğrenilebilir; bana biraz daha doğuştan gelen bir yetenek gibi geliyor. Dershaneler soru yağmurlarıyla, okullar ödevlerle sıkıştırıyor; ama eğitimcinin sabrı, oyun oynama zamanı ve temel konulara odaklanmak başarı için şart. “Soru yağmuru” ve çoktan seçmeli sistem matematiği öğretmekte oyunbozan olabiliyor. Matematiğin doğallığı ve evrenselliği üzerinde durmak gerekir.
Soru 3: Kadison–Singer problemi üzerine yaptığınız çalışmalar gibi önemli araştırmalarınızda sizi ilhamlandıran düşünce veya gözlem neydi?
Cevap 3: Kadison-Singer problemi hem şansım hem şanssızlığımdır. Kümeler teorisinde dünya çapında bir matematikçi ile doktoramı yaparken kendi kendime tesadüfen bulduğum bir problem. Problem 1959 doğumlu, 1979’a kadar fazla ilerleme olmamış. Şanssızlığım, hocamın bu problemi çözebileceğimi düşünmesiydi; şansım ise, kısıtlı camia sayesinde bu konuyla uğraşan herkesle temas edebilmiş olmam ve çalışmalarıma atıf yapılması oldu. Tezimi 1989’da bitirebildim, problem ise 2013’te çözülmüş oldu.
Soru 4: Boğaziçi Üniversitesi'nde öğrencilere matematiği öğretirken en çok hangi yöntemleri önemsiyorsunuz ve neden?
Cevap 4: Uzun yıllar Fransız usulü, önce teori sonra pratik yöntemiyle çalıştım. Ancak artık örnekten çıkarak motive etmenin önemini daha iyi anlıyorum. Matematiğin hayatla ilgisini kurmayı önemsiyorum; en soyut konuların bile somut sorunları çözmeye yardımcı olabileceğini göstermek istiyorum.
Soru 5: Berkeley, Bordeaux, Jussieu gibi farklı üniversitelerde misafir öğretim üyeliği yaptınız. Bu deneyimler akademik ve kişisel gelişiminize nasıl katkıda bulundu?
Cevap 5: Matematik evrensel bir konu ve paylaşılması çok önemli. Konuşmak, paylaşmak ve birlikte sorular üretmek matematiğin ve insanın gelişimi için şart. Misafir olarak gittiğinizde günlük sorunlar sizi dağıtmıyor; daha iyi konsantre olup çalışabiliyorsunuz. Matematikçilerin kendi işyerlerinden arada uzaklaşması elzemdir.
Soru 6: Matematiğin toplumdaki rolünü nasıl görüyorsunuz ve bu alandaki farkındalığı artırmak için hangi projeler üzerinde çalışıyorsunuz?
Cevap 6: Matematiğin ve matematiksel düşüncenin insan ve toplumda önemi malum. 2008 yılında Avrupa Matematik Birliği’nin toplumsal farkındalığı artırma üzerine çalışan bir komisyonuna üye olarak davet edildim. Ardından aynı birliğin etik komisyonuna da girdim ve 4 senesi başkan yardımcılığı olmak üzere yönetim kurulunda da çalıştım. Bu dönemin bana toplumsal konuları düşünmem için faydası oldu. Ayrıca Türk Matematik Derneği başkanı olarak onlarca ilimizde matematik sergileri açılması için çalıştım. Radyo programları yaptım. İBB kütüphanelerinde “çocuğun al gel” isimli matematik atölyeleri yaptım. 2020 yılından beri de UNESCO tarafından ilan edilen Dünya Matematik Günü projesi (https://www.idm314.org/) kapsamında çalışıyorum. Bu bağlamda kullanılan dillerden birinin Türkçe olması için çalıştım (elbette yerli ve milli olmak da yaşamın bir parçası!!) Şu linklere bakabilirsiniz:
https://everywhere.idm314.org/index_tr.html
https://betterworld.idm314.org/index_tr.html
Bu yılın başından beri de Dünya Matematik Birliği (IMU) beni bu projenin başına getirdi. 2026 yılının temasını “Matematik ve Umut” olarak belirledik, çalışıyoruz.
Soru 7: Türk ve dünya matematik camiasında kadınların sayısı hâlâ sınırlı. Sizce genç kadın matematikçilere en önemli tavsiyeniz ne olur?
Cevap 7: Genç kadın matematikçilere tavsiyem, cinsiyet konusunun araştırmalarında engel olmamasını sağlamalarıdır.
Soru 8: Rol model olarak gördüğünüz, ilham aldığınız ve çalışmalarını okumamızı tavsiye ettiğiniz isimler kimlerdir?
Cevap 8: “Rol model” kavramını Berkeley’de doktora sırasında öğrendim. Beni etkileyen pek çok bilim insanı ve düşünür oldu; en çok da tevazıları etkiledi.
Soru 9: Matematiksel problemlere yaklaşırken yaratıcılığın ve sezgilerin rolü sizce ne kadar önemli?
Cevap 9: Sezgi önemlidir; ama en çok tekrar edebilme, ısrarla sebat etme disiplini önemlidir.
Soru 10: Akademik kariyeriniz boyunca yaşadığınız en unutulmaz an veya başarı hangisiydi?
Cevap 10: 1990’da Kanada’da bir konuşma sırasında, alanımda çok meşhur bir matematikçinin sorusuna rahatlıkla cevap verdiğim ve tüm salonu güldürdüğüm anı gülümseyerek hatırlarım.
Soru 11: Gelecek nesil matematikçiler ve araştırmacılar için en kritik tavsiyeniz ne olur?
Cevap 11: Matematiği sevip çalışmak isteyenler hep olacak; ne yapay zeka ne de para bunu engelleyemez. Üniversiteler ve araştırma merkezleri zorluklar içinde; matematiğin doğal ihtiyacını ve huzurlu çalışma ortamının önemini unutmamaları gerekir. Moda projeler yerine ilgi duydukları konulara yönelmelerini tavsiye ederim. Daha fazlasıyla ilgilenenler için “Herkes için Matematik” risalesini okuyabilirler: https://tmd.org.tr/herkes-icin-matematik/
Hocam, asıl bizler teşekkür ederiz;herkese çalışmalarınızı öneriyorum. Değerli vaktinizi ayırdığınız için çok teşekkür ederim. Çalışmalarınızı, anladığım kadarıyla, ilgiyle takip edeceğim. Sağlık, mutluluk ve başarı dolu bir yaşam diliyorum. Tekrar görüşebilmek ümidiyle, saygı ve sevgilerimi sunarım.