Bilim Serisi-3 Felsefe Nedir?

Düşüncenin mühendisliği, bilginin vicdanı.
İnsan, merak eden bir canlıdır.
Ama merakın iki yolu vardır:
Biri nasıl sorusunu sorar — bu bilimin yoludur.
Diğeri neden sorusunu — bu felsefenin.
Bilim bize dünyanın nasıl işlediğini anlatır,
felsefe ise neden öyle olduğunu ve bunun ne anlama geldiğini sorgular.
Bu iki yol, farklı gibi görünse de aslında aynı kökten doğar:
merak ve anlam arayışı.
Felsefenin Kökeni
“Felsefe” kelimesi Yunanca philosophia’dan gelir:
“Bilgeliği sevme.”
Yani filozof, bilgiyi “sahip olan” değil,
bilgiyi aramaktan vazgeçmeyen kişidir.
Bu yüzden felsefe bir sonuç değil, bir süreçtir.
Bir yolculuktur — hem zihinsel hem de varoluşsal.
Felsefenin Amacı
Felsefenin temel amacı, soru sormayı öğretmektir.
Bilimin aksine, felsefe kesin cevaplar peşinde değildir;
çünkü cevap bulunduğu anda yeni bir soru doğar.
Felsefe, bilgiyi değil, anlamı arar.
Adalet nedir? Gerçek nedir? Bilgi nedir?
İyi nedir, güzel nedir, doğru nedir?
Bu soruların hiçbiri laboratuvarda çözülemez.
Ama her biri laboratuvarın neden var olduğunu açıklar.
Felsefe ve Bilim: Kardeş Disiplinler
Bilim, felsefeden doğdu.
Antik Yunan’da fizikçiler, matematikçiler ve filozoflar arasında bir ayrım yoktu.
Aristoteles hem fizikçi hem mantıkçı, hem de metafizikçiydi.
Galileo bir filozoftu, Newton’un kitabının adı “Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri”ydi.
Yani bilim, felsefenin “deneyle test edilen” uzantısıdır.
Felsefe sorar, bilim yanıt arar.
Ama bazen bilimin vardığı cevaplar, felsefenin yeni sorularını doğurur:
Eğer evren kuantum düzeyde rastgelelik içeriyorsa, özgür irade nedir?
Bilinç bir kimyasal süreç mi, yoksa bundan fazlası mı?
Mühendislikte Felsefe
Felsefe, sadece düşünürlerin değil, mühendislerin de işidir.
Çünkü mühendislik “nasıl yapılır?” sorusunun yanında “yapılmalı mı?” sorusunu da sormak zorundadır.
Bir yapay zekâ sisteminin karar verme hakkı var mı?
Bir nükleer reaktör inşa etmek bilgi midir, yoksa sorumluluk mu?
Bir mühendislik çözümü, sadece işlevsel değilse de etik midir?
İşte bu noktada, felsefe bilimin vicdanı olur.
Düşünmenin Disiplini
Felsefe, düşünmeyi öğretir — ama sadece düşünmeyi değil,
doğru düşünmeyi.
Mantık, eleştirel analiz, sorgulama; hepsi felsefenin araçlarıdır.
Felsefe, zihni bir laboratuvar gibi çalıştırır:
hipotezler kurar, çelişkileri test eder, sonuç çıkarır.
Bir anlamda, felsefe zihnin mühendisliğidir.
Sorgulamanın Cesareti
Felsefe, insanın kendi bilgisini sorgulama cesaretidir.
Sokrates’in dediği gibi:
“Sorgulanmamış hayat, yaşamaya değmez.”
Ama belki de bugünün dünyasında bunun tam tersini söylemek gerekir:
“Sorgulanmamış bilgi, tehlikelidir.”
Çünkü teknoloji hızla ilerlerken, ona eşlik eden bir felsefe yoksa bilgi güç olur ama bilgelik kaybolur.
Şu sözle bitirmek gerekir; “Felsefe, bilimin durduğu yerde başlamaz;
bilimin neden başladığını anlamaya çalışır.”