Anılarım-164
BERGAMA GEZİSİ 2
Bergama Akropolü
Seyahat insanın dünyasını genişletir.” – Malcolm X
Bergama çarşısındaki öğle molasından sonra Akropol turuna başladık. Akrapol, Yunanca bir kelimedir. Bir tepede kurulan, önemli yapıların, tapınakların kral saraylarının bulunduğu çevresi surlarla çevrili olan yerleşim birimine denir. Böyle yerlerin seçilmesinin sebebi, savunulmasının daha kolay olması ve gelen düşmanın çabuk fark edilmesi nedeniyle olabilir. Akropol ören yeri girişi yakınında tur otobüsünden inerek turumuza devam ettik. Akropol ören yerine şimdi teleferik ile de çıkılabilmektedir.
Akropolde ilk yaşam izlerinin M.Ö. 7-6 yüzyıla kadar gittiği tarihi belgelerde yazılmaktadır. Akropol 2014 yılında UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesine girmiştir. Bergama, tarih boyunca işgallere ve yıkımlara maruz kalmasına rağmen, stratejik bir noktada yer alması nedeni ile sürekli iskân edilmiş ve tarih sahnesinden hiçbir zaman kaybolmayan yerleşimlerdendir. Akropol Bergama krallarının ikamet yeri ve idare merkezi olmuştur. Akropol’ ün suyu 60 km uzaktaki Madra dağından getirilmiştir.
Bergama (Pergamon) M.Ö. 133 de Roma hakimiyetine geçer ve Asya eyaletinin başkenti olur. 1345 de Osmanlı topraklarına katılır.
Bu tepe şehirde, çok önemli yapılar bulunmaktadır. Cephane depoları, Kral sarayları, Athena tapınağı, Traian Tapınağı, antik dünyanın İskenderiye Kütüphanesi’nden sonraki ikinci kütüphanesi olan Bergama Kütüphanesi (Antik çağda burada 200.000 kitap rulosunun muhafaza edildiği belirtilmektedir), 10.000 kişi kapasiteli ve dünyanın en dik tiyatrosu olan Bergama Antik Tiyatrosu, Dionysos Tapınağı, Demeter Tapınağı, Gymnasium (spor faaliyetlerinin yapıldığı yer), bu yapılardan bazılarıdır. Tapınaklar ve yapılar meydana gelen depremler sonunda yıkılmışlardır. Tapınakların mermer sütunlarından bazıları kırılmış, bazıları sonradan tekrar dikilmişlerdir. Akropol’ün muazzam bir görüş manzarası bulunmaktadır.
Akropol’ün en önemli yapılarından birisi de Zeus Sunağı dır. Antik dönemde Tanrılara kurban kesilmesi veya adak verme işlemlerinin yapıldığı yerlere sunak denmektedir. Sefa Taşkın’ın yazılarından derlediğim bilgilere göre bu sunak Akropol’ün daha alt seviyelerinde yer almaktadır. Yaklaşık 35*35m boyutunda bir yüzeye oturan at nalı biçiminde bir yapıdır. Yapının 5 basamaklı temelleri bugün Bergama’da gerçek yerindedir. Şimdi Berlin’de olan üst yapı bir podyum, bir kabartmalar kuşağı ve kuşatma duvarı niteliğindeki parlak mermer direklerden yapılma bir sundurmadan oluşur. Yapının içinde bulunan sunak masasına 20 basamaklı süt akı mermer merdivenlerle çıkılır. Zeus sunağını çevreleyen kabartmalarda, tanrıların devlerle savaşı temsil edilmektedir. Bu kabartmalar 120m uzunluğunda 2,3m yüksekliğinde ve 118 tanedir. Sunak Bergama’nın Galatlar’a karşı yürüttüğü savaşı kazanması anısına yapılmıştır.
Peki dünyaca ünlü Zeus Sunağı’nın yapım nedeni nedir? Tarihçiler şu şekilde açıklamaktadır: Galatlar, Kuzey Avrupa’dan gelip Hellas ve Makedonya’yı talan edip boğazları geçerek (M.Ö.278) Anadolu’ya gelmişler ve Marmara Bölgesinin Anadolu bölümüne tutunmaya çalışmışlardır. Bazı devletler bunları paralı asker olarak kullanmışlardır. Bithynia ve Pontos krallıklarının izin vermesi ile Kızılırmak ve Sakarya nehirleri arasındaki bölgeye yerleştirlirler.
Daha sonra Karadeniz’e gelen Mısır Deniz Kuvvetleri Pontos (Pontus) Kralı I. Mithradates’i zor durumda bırakır. Bunun üzerine kral Galatlar’dan yardım alarak Mısır Donanması’nı yener. Galatlar Mısır gemilerinin çapalarını bu şavaşın bir anısı olarak yanlarında götürürler. Gemi çapası Yunanca ‘Ankyra’ dır. Bu çapa gemiyi demirlemek ve dengede tutmak için kullanılmaktadır. Galatlar bu “Ankyra” sözcüğünü yerleşmiş oldukları bölgenin ismi yaparlar. Burası şimdi ülkemizin başkenti olan Ankara’dır.
Galatlar, Anadolu’ya yerleşmesi ile birlikte Bergama Krallığı’na komşu olurlar. Uzun yıllar Galatlar Bergama Krallığı’na huzur vermezler. Birbirleri savaşmak zorunda kalırlar. Bu savaşlar sonunda yenilen Bergama Krallığı Galatlar’a vergi vermek zorunda kalır. Bu ağır vergiler Krallığı ekonomik olarak yıpratmaktadır. I. Attalos vergi vermeyi reddeder. Bunun üzerine tekrar savaşmaya başlarlar (M.Ö. 238). Yapılan savaşta I. Attalos Galatlar’ı büyük bir yenilgiye uğratır. [*] İşte bu galibiyetin şerefine Zeus Sunağı yapılır. Sunak duvarlarındaki 118 kabartma bu savaşla ilgilidir.
Bu kabartmalardaki tanrılar, savaşı kazanan Bergamalıları, Devler ise savaşı kaybeden Galatları temsil etmektedir. Sunağın yapımına II Eumenes (M.Ö. 197-159) döneminde başlanmış ve II Attalos (M.Ö. 159-139) döneminde tamamlanmıştır. Fakat Zeus Sunağı tanıtım levhasında yapılış tarihinin (M.Ö.190) olduğu yazmaktadır.
Bu görkemli yapıtın kaçak kazısı, ne yazık ki 1869 -1878 yılları arasında 9 yıl boyunca Carl Human tarafından yapılmış ve çıkarılan parçalar Berlin’e taşınmıştır. Parçalar orada tekrar aslına uygun olarak yeniden bir araya getirilerek Bergama’daki gibi Zeus Sunağı’nı yeniden yapmışlardır. Berlin Müzesine gelen turistler, anavatanından çok uzakta olan bu eseri orada incelemektedir. Umarız ki bu yapıt ait olduğu topraklara çok yakında kavuşur. Sefa Taşkın, “Zeus Sunağı o kadar etkileyicidir ki: eğer “Dünyanın Yedi Harikası Üzerine” adlı eserin yazarı Sidonlu Antipatros bu eseri görseydi, Dünya’nın sekizinci harikası olarak kaydederdi” demektedir. Bu tür eserlerimiz yurt dışına niçin kaçırılabilmektedir? Bundan sonra yöneticilerimize düşen görev: yurt dışına kaçırılmış olan eserlerimizin yurda getirilmesi ve kaçakçılık girişimlerini önleyecek tedbirlerin alınması olmalıdır.
O gün akropoldeki geziyi tamamladıktan sonra, rezervasyonu önceden yapılan otele gittik. Ertesi gün kahvaltıdan sonra grup olarak Bergama müzesini görme ve inceleme ziyareti yaparak tarih, sanat ve estetik bilgilerimizi tazeledik.
Tarihi değerlerimize sahip çıkıp onları gözümüz gibi koruma önlemlerinin alınması dileklerimle bütün okuyucularıma esenlikler dilerim.
[*] (Erişim tarihi, 17.06.2025, Antik Çağ Anadolu'sunun Savaşçı Kavmi: Galatlar | Apaçık Radyo (apacikradyo.com.tr))
Bergama Akrapolü'nden bir detay